Początek XV wieku. Na granicy polsko-krzyżackiej Polacy nękani są przez żądnych nowych podbojów Krzyżaków. Podczas jednego z napadów Jurand, niezłomny rycerz ze Spychowa, ratuje kupców polskich pobitych i okradzionych przez rycerzy zakonnych. W akcie zemsty Zakon pali Spychów i morduje żonę Juranda.

Maćko z Bogdańca wraz ze swym bratankiem Zbyszkiem wracają z Litwy. W karczmie w Tyńcu spotykają dwór księżnej Anny Danuty. Wśród dwórek znajduje się piękna Danusia Jurandówna. Zbyszko zauroczony urodą i śpiewem dziewczyny ślubuje jej wierność jako damie serca. Obiecuje ofiarować wybrance pawie czuby, jakie nosił Krzyżak, który zabił jej matkę. W drodze do Krakowa młody rycerz nierozważnie atakuje napotkanego Krzyżaka, który okazuje się posłem. Mimo zabiegów stryja i księżnej Zbyszko zostaje skazany na karę śmierci...

Sienkiewicz opisuje dzieje barwnych i wyrazistych postaci na tle znaczących wydarzeń historycznych. Kulminacją powieści „ Krzyżacy ” jest zwycięska bitwa pod Grunwaldem.